تماس فوری بامتخصص حشره شناسی:
09190325455
عقرب یا کژدم يا درازدم، یکی از گونه هاي بندپایان، رده عنكبوتيان و راسته اسكورپينس است.عقرب دارای هشت پا، دو كليسر انبر مانند در قسمت جلوي سر و نیشی در انتهاي دم خود می باشند. اندازه آنها از 3تا10 سانتی شمتر متفاوت است و رنگ گونه ها از زرد، سبز زیتونی،قهوه اي تا سیاه متغیر است. عقرب چنگالهای خارداری دارند که در واقع قسمتی از دهان آنها محسوب میشوند. آنها قادرند که مادهٔ سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان به طرف مهاجمین بپاشند. این جانور بیشتر در شب شکار میکند و پاهای بلند جلویی خود را برای پیدا کردن غذا بهکار برده و پس از یافتن غذا آن را با چنگالهایش میگیرد.
کژدمها اغلب در طول روز در زیر سنگها یا در حفرههای به نسبت خنک زیر زمین پنهان میگردند.
عقرب ها در محیط خارج از خانه:
در شکاف و درز بین سنگها، زیر پوست درختان، بین هیزمها و مانند آن یافت میشوند و در محیط خانه در حمام، دستشوئی، آشپزخانه و محیطهای مرطوب دیده میشوند. این جانوران در طول روز در گوشهای بیحرکت و پنهانند و در شب بهدنبال شکار خود میروند و از حشره ها، کرم ها، بندپایان، مارمولک ها و حتی نوزاد موش تغذیه می کنند. عقربها در آب و هواي گرم فعال هستند. آنها در تمام دنیا پراکنده اند و در بیابان ها، جنگل ها، چمنزارها، سواحل دریاها و اطراف رودخانه ها و کوه ها دیده شده اند.
عقرب گزيدگي:
عقرب گزیدگی از معضلات بهداشتی درمانی بسیاري از مناطق دنیا است. سالیانه حدود 5000 نفر در دنیا در اثر نیش و تزریق سم بیش از 25 نوع عقرب خطرناك فوت می کنند. تمام عقرب ها سمی نیستند. از حدود ۲۰۰ گونه عقرب در دنیا، فقط ۲۰ گونه آنها سمی هستند. با توجه به اینکه عقرب ها درشب فعال هستند، بیشتر گزیدگی ها نیزدرشب اتفاق می افتد.
گونههای مختلف عقرب:
از حدود ۲۰۰ گونه متفاوت عقرب که در سراسر دنیا پراکندهاند فقط حدود ۲۰ گونهٔ آنها سمی هستند و در میان آنها نوعی عقرب قرمز هندی کشندهترین گونه میباشد که میزان کشندگی آن در ایالتهای هند بین ۴۰ تا ۳۰ درصد گزارش شدهاست. کژدم گونههای زیادی دارد که در ایران دو گونه ایرانوس و خوزستانوس در ایران کشف و نام عقرب ایرانی به ثبت رسیدهاند. در ایران سه گونه کژدم خطرناک وجود دارد که گزارشهایی از مرگ براثر گزش آنها وجود دارد:
«همی سکورپیوس لپتوروس» که عقربی زرد رنگ و کوچک است.
نرها دمی بلند دارند. این عقرب در نواحی جنوبی و جنوب غربی بسیار فراوان است و در خوزستان به آن «گادیم» میگویند. «کمپسوبوتوس ماتهیزنی» که دارای اندازهای بسیار کوچک و بدنی باریک به رنگ زرد یا آجریاست. این گونه هم در نواحی جنوبی به ویژه در خوزستان فراوان است. سم این دو گونه عقرب میتواند گلبولهای قرمز خون را تخریب کند. «آندرکتونوس کراسیکودا» که جثهای درشتتر از دو گونه قبلی دارد و رنگ آن سیاه یا قهوهای تیرهاست. این گونه در بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد.
عقرب هاي خطرناك ایران:
1- عقرب گادیم يا عقرب زرد (خانواده اسکورپیونیده): که عقربی زرد رنگ و کوچک است.با وجود خطرناک بودن اين عقرب، گزش آن درد زیادی ندارد و اگرفرد دیر مراجعه کند، سم آن میتواند گلبولهای قرمز خون را تخریب کند. با توجه به اینکه تهیه ضد سم عقرب اختصاصی براي عقرب گادیم مشکل است، بنابراين همه ساله مرگ ومیر قابل توجهی را براي ساکنین منطقه جنوب غربی ایران در پی دارد.
2- عقرب زرد خالدار يا عقرب كوچك آسيايي (خانواده بوتیده): دارای اندازهای بسیار کوچک و بدنی باریک به رنگ زرد یا آجری است . سم آن میتواند گلبولهای قرمز خون را تخریب کند. این گونه هم در نواحی جنوبی به ویژه در خوزستان فراوان است.
3- عقرب سیاه بزرگ (خانواده بوتیده): جثهای درشتتر از دو گونه قبلی دارد و رنگ آن سیاه یا قهوهای تیره است . این گونه در بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد. عقرب سیاه بزرگ وعقرب زرد خالدار، معمولا محل نیش خود را با درد شدید مشخص می کنند و باعث می شوند که بیمار خود را به سرعت به مرکز بهداشتی درمانی برساند. با توجه به مراجعه سریع و نیز وجود ضد سم اختصاصی این عقرب ها، درمان هاي انجام شده موفقیت آمیز است. برخلاف شایعهای که میگوید خطرناک بودن عقرب به رنگ آن بستگی دارد، این ارزیابی قابل قبول نیست و رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد. میتوان گفت که سم عقربهای نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است .
علائم عقرب زدگي
علائم عمومی ممکن است شامل: درد بسیار شدید و تورم و قرمزي در محل نیش، سرگیجه، احساس خارش در دهان گلو یا بینی، زیاد شدن بزاق دهان، بی حسی و شل شدن زبان، اختلال در حرکت دست ها و پاها وحس لامسه و انقباض ماهیچه هاي آرواره که امکان تجویز دارو یا مواد خوراکی را از دهان غیر ممکن می سازند. از علائم مهم بیماران عقرب گزیده با عقرب گادیم، همولیز گلبول هاي قرمز خون و در نتیجه تغییر رنگ ادرار می باشد. با پیشرفت اثر سم در قسمت هاي مختلف، حرارت بدن بالا می رود و تا 40درجه سانتی گراد نیز می رسد حس بینایی مختل و نور شدید باعث ناراحتی بیمار می شود.
عقرب گزيدگي:
عقرب گزیدگی از معضلات بهداشتی درمانی بسیاري از مناطق دنیا است. سالیانه حدود 5000 نفر در دنیا در اثر نیش و تزریق سم بیش از 25 نوع عقرب خطرناك فوت می کنند. تمام عقرب ها سمی نیستند. از حدود ۲۰۰ گونه عقرب در دنیا، فقط ۲۰ گونه آنها سمی هستند. با توجه به اینکه عقرب ها درشب فعال هستند، بیشتر گزیدگی ها نیزدرشب اتفاق می افتد.
درمان عقرب گزیدگی
عوامل موثر در درمان عقرب گزیدگی شامل نوع عقرب، زمان نیش زدن عقرب )شب یا روز(، محل نیش، سن بیمار، زمان طول کشیده تا رساندن بیمار به بیمارستان، وجود علائم سیستمیک مي باشد. بنابراين می توان درمان مسمومیت با سم عقرب را بر مبناي درمان موضعی و درمان سیستمیک انجام داد.
اقدامات اولیه بعد عقرب گزيدگي
1- قبل از انجام کمک هاي اولیه محل حادثه را جهت پرهیز از گزش مجدد ارزیابی نمایید.
2- فرد عقرب گزيده را آرام کنید زيرا آرامش فرد باعث می شود جذب زهر کند شود.
3- عضو نیش زده را در صورت امکان پایین تر از سطح بدن قرار دهید )مثلا با آویزان کردن دست یا پا ( و به سرعت آن را بی حرکت کنید .براي این کار از آتل استفاده کنید.
4- محل نیش زدگی را با کیسه یخ، سرد نگه دارید.
5- عضو آسیب دیده را تا حد امکان در معرض تابش مستقیم افتاب قرار ندهید.
6- بستن بالاي محل گزش با هدف تاخیر در جذب سم در شرایطی خاص مجاز است. اگر محل عقرب گزیدگی در دست یا پا باشد، باید کمی بالاتر از محل نیش )حدود 3-5 سانتی متر (بسته شود .به طوریکه باعث قطع نبض در نقاط انتهایی اندام مبتلا نشود.
7- فشار دادن سریع اطراف موضع عقرب گزیده، جهت خروج زهر بلافاصله پس از گزش،موثراست.
8- هرگز نباید فریب حال عمومی بیمار را خورد، چون ممکن است حال عمومی بیمار هنوز رو به وخامت نگذاشته باشد .در موارد قابل توجهی مراجعه با حال عمومی بد و همولیز شـدید، 8 سـاعت بعـد از گـزش گـزارش شـده است.
9- از هر گونه دستکاری محل گزش اعم از برش، مکش و سوزاندن اكیدا خودداری شود.
عوامل افزایش خطر ابتلا به عقرب گزیدگی:
جغرافیا و محل زندگی عقربها: در ایران نیز عقربها عمدتاً در نواحی کویری و نیمه کویری زندگی میکنند. محیط: عقربهای پارک زیر سنگ، کندهها و پوست درخت زندگی میکنند از اینرو، نام آنها عقربهای پارک یا پوستی است. عقربهای پوستی همچنین شایعترین عقربهای خانه هستند که در هیزم، چوبهای زباله، تخت خواب و کفشها پنهان میشوند.
مسافرت رفتن: در هنگام سفر عقربها میتوانند در لباس، ظروف، چمدان و…. شما پنهان شوند و به خانه شما راه پیدا کنند.
روشهاي كنترل عقربها
1- كنترل بیولوژیکی :
استفاده از دشمنان طبیعی عقرب ها مانند پرندگان ( نگهداری مرغ و خروس و اردک تا حدودی در کاهش جمعیت عقربها موثر است )
2- كنترل مكانيكي:
در صورت مشاهده عقرب در نزدیکی خانه از یک انبرک يا وسيله اي با دسته بلند فلزي و برنده بهطور مرتب برای از بین بردن عقربها و رفع مزاحمت آنها استفاده کنید.
3- كنترل شيميايي: در صورت لزوم از حشره کش ها برای نابودي عقرب ها در محل مورد نظر با راهنمايي و همكاري كارشناسان با تجربه شركت سمپاشي تضميني آريا استفاده مي شود.
در خارج از اماکن مسكوني دقت شود قسمتهایی از ساختمان که با خاک تماس دارند مانند پی ها و ستون های لااقل تا 60 سانتی متری سم پاشی شود .
پیشگیری از عقرب گزیدگی
1- دور ماندن از محل زندگی عقرب ها، نوسازی و بهسازی اماکن قدیمی، جمعآوری و دفع بهداشتی زباله، کنترل زیر کاشی، کفش، کنار فرش ها، لباس و محل استراحت از بهترین اقدامات پیشگیرانه است.
2- عقربها ممكن است ميان لباسها يا داخل كفش سكونت كنند و هنگام پوشيدن لباس يا كفش فرد را نيش بزنند. توصيه مي شود لباسها و كفش ها قبل از پوشيدن به خوبي تكانده شود.
3- حتي المقدور پابرهنه در محيط باز در شب راه نرويد.
4- حتي المقدور براي خوابيدن در محيط باز از تختهاي بلند و پايه دار استفاده كنيد يا قبل از ورود به محل خواب از عدم وجود عقرب اطمينان حاصل نماييد.
5- در صورت نياز به اسكان در چادر، آنرا در محيطي بازو دور از نخاله ها و باقيمانده هاي ساختماني بر پا كنيد.
6- از فرو بردن دست بدون محافظ در زير سنگها، حفرات و سوراخهاي فاقد ديدكافي خودداري كنيد.
7- کاهش دسترسی عقرب به منابع غذایی ، مهمترین منابع غذایی عقربها ، حشرات هستند که پاکیزه نگاهداشتن محیط و روش مناسب مبارزه با حشرات ، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
8- کومههای سنگ یا چوب و هیزم را در مقابل خانه یا در داخل خانه ذخیره نکنید.
9- چمن را تا حد امکان مرتب کنید و بوتهها را بشویید و شاخههای درخت را بتکانید و در صورت نیاز هرس کنید که میتواند مسیری را برای رفتن عقربها برای رفتن به سمت سقف شما فراهم کند.
10- شکاف ها و درزهاي خانه را بپوشانید و در اطراف دربها و پنجرهها توري محكم فلزي نصب كنيد.
اگر در منزل يا محل كار:
با یک عقرب مواجه شدید چه بايد كرد؟از عقرب فاصله بگيريد و در اولین فرصت با شرکت سمپاشي تضميني آريا تماس بگیرید. كارشناسان ماهر اين شركت در اسرع وقت در محل حاضر شده و محل را بازرسي و بازديد مي نمايند تا عقرب را پيدا كرده و نابود كنند. آنها اعمال و توصيه هاي لازم براي پيشگيري از حضور مجدد عقرب را انجام مي دهند. كارشناسان در صورت لزوم اقدام به سمپاشي محل با استفاده از حشره كشها براي نابودي عقربها مي كنند.
خطرناکترین عقرب ها:
برخلاف شایعهای که میگوید خطرناک بودن عقرب به رنگ آن بستگی دارد و در برخی از نقاط ایران معتقدند که عقرب زرد خطرناک است و در برخی از نقاط دیگر عقرب سیاه را خطرناک میدانند، این ارزیابی قابل قبول نیست و رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد.
میتوان گفت که سم عقربهای نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است.
خوشبختانه خطرناکترین عقربها هم هنگام گزش انسان معمولاً تمامی سم خود را تزریق نمیکنند زیرا عقرب در مصرف سم صرفهجویی میکند و همیشه در گزش اول با تزریق مختصری آنزیم سعی در دور کردن دشمن دارد، ولی چنانچه اسیر شود و راه فراری نداشته باشد مجبور به تزریق سم اصلی خود میشود. عقرب برای جایگزینی سم خود نیاز به تغذیه بیشتر دارد و برای همین زیاد مایل نیست که سم خود را هدر دهد. سم نوعی کژدم به نام سنتروروئید اسکالپچراتوس (Centruroides Sculpturatus) شدیداً کشنده است که عقربی کوچک و زرد رنگ است با یک توبرکول کوچک روی پشت. طول این جانور ۲/۵ تا ۷/۵ سانتی متر است و به آن «عقرب جرار» نیز گفته میشود. خطرناک ترین نوع عقرب در ایران عقرب گاردیوم است که در منطقه خوزستان یافت می شود و سمی کشنده دارد سم سایر عقربها کشنده نیست.
سم عقرب:
زهر کژدم مایعی بیرنگ و شفاف است که خاصیت قلیایی تا خنثی دارد و در واقع نوعی پروتئین است. سم از عناصری مانند کربن، ئیدروژن، ازت و گوگرد تشکیل شدهاست. سم شامل پروتئینهای مختلفی از قبیل توکسین و آنزیم میشود. توکسینها یا فاکتورهای سمی شامل نورووکسین (سم عصبگرا)، هموتوکسین و کاردیوتوکسین است. آنزیمها که باعث سهولت تأثیر سم میشوند شامل لستیناز، هیالورونیداز، فسفولیپاز، پروتئیناز و آنزیمهای انعقادی یا ضدانعقادی است. زهرکژدمها بیشتر بر بند پایان و جانوران کوچک موثر است اما بعضی گونههای آن مانند «عقرب قاتل»برای انسانها هم کشنده هستند. این معلوم نیست که یک عقرب پس از مردن تا چند دقیقه میتواند بگزد.
زهر دردناک عقرب ها:
زهر اکثر عقرب یا کژدمهای سمی باعث نابودی گلبولهای قرمز خون میشود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد میکند. گرچه بطور متناقص سم بعضی از انواع کشنده باعث علائم موضعی و تورم زیاد نمیشود ولی حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضد عقرب درمان شود، کودکان و افراد سالمند نیز نسبت به سم عقرب آسیب پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری میباشند. علاوه بر آسیب به گلبولهای قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد میکند که شامل بیقراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچهای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی میباشد که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش میکنند.
کژدمها دو دشمن طبیعی دارند یکی از آنها یک نوع سار است و دیگری مگس.
جالب تر اینکه کژدمها تنها موجوداتی هستند که اشعه رادیو اکتیو تاثیری روي آنها ندارد. ضعیف ترین عقربها ۴۰۰۰۰ راد (واحد اندازه گیری تشعشعات تولیدکننده یون جذب شونده) را تحمل میکنند این عدد در مورد انسان کمتر از تنها ۶۰۰ راد میباشد و بدین گونه حتی از انفجار اتمی هم جان سالم بهدر میبرند. كژدمها تنها زندگي ميكنند و هنگام جفتگيري نر و ماده دمها را بهم پيچانده اقدام به جفتگيري ميكنند . اگر نر بموقع فرار نكند طعمه ماده ميشود. کژدمها اغلب از نیمه تابستان تا نیمه پاییز زاد و ولد ميكنند و تعداد بچهها بسته به نوع عقرب از 2 تا 105 عدد متغیر است. در برخی از كژدمها، نوزادان از سر خارج میشوند و در برخی دیگر نوزادان از دم.
نوزادان عقرب:
نوزادان پس از تولد خود را به سطح پشتی بدن مادر میرسانند و دست کم تا زمان نخستین پوست اندازی نوزادان بر پشت کژدم مادر جابجا میشوند. در این هنگام اغلب، به علت گرسنگی و نبود غذا عقرب مادر از چند نوزاد خود به عنوان غذا استفاده میکند و بالعکس بچه ها از مادرشان تغذیه ميكنند. خون كژدمها دارای هموسیانین است که به صورت مایعی روشن و حاوی مقدار زیادی مس است. و به علت وجود همين مس كه در مجاورت هوا اکسید میشود، رنگ خون به رنگ آبی یا سبز دیده میشود. خون عقربها سمی است به طوری که اگر آن را به یک موش تزریق کنند موجب مرگ میشود.
آﯾﺎ تا كنون كژدم ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺯﺍﯾﻤﺎﻥ ﺩﯾﺪﯾﺪ؟
تماشاي فرايند وضع حمل يك کژدم واقعا هيجان انگيز است. طول بارداري كژدم بسته به نوع آن چند ماه تا بيش از يك سال است. نوزادان بعد از تولد در پشت مادر جمع ميشوند. تا دوره پوستاندازي کژدم در همان جا ميمانند. با شروع پوستاندازي كه حدود 5 روز طول ميكشد، همه نوزدان از پشت كژدم مادر پايين آمده و به دنبال زندگي خود ميروند. و مادر با پوست نو مانند روز اول به زندگي ادامه ميدهد
((تصویر مربوط به زایمان عقرب))
